Kiedy egzekucja z dotacji unijnych jest możliwa?

Zgodnie z obowiązującym prawem egzekucja ze środków pochodzących z dotacji jest niedopuszczalna. Wierzytelności nie można egzekwować ani ze środków znajdujących się na rachunkach bankowych beneficjenta, ani z majątku trwałego powstałego w ramach dofinansowanego projektu. Co do zasady majątek pochodzący z projektów unijnych jest „bezpieczny”, jednak jest tak tylko przez określony czas. Od każdej zasady są też wyjątki, tak jest i w tym przypadku.

Kodeks postępowania cywilnego chroni środki unijne przed egzekucją

Ochronę prawną środków oraz majątku pochodzącego z dofinansowywanych projektów zapewnia Kodeks postępowania cywilnego. Zgodnie z zapisami zawartymi w art. 831 par. 1 pkt 2a „Nie podlegają egzekucji środki pochodzące z programów finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 885, 938 i 1646), chyba że wierzytelność egzekwowana powstała w związku z realizacją projektu, na który środki te były przeznaczone”.

Art. 831 par. 2 kodeksu postępowania cywilnego mówi zaś, że nie jest także możliwa egzekucja ze środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych powstałych w ramach realizacji projektu, na który przeznaczone były pieniądze pochodzące z programów finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, przez okres jego trwałości wskazany w umowie o dofinansowanie projektu.

Dopłaty, z których źródeł podlegają ochronie?

Oba zapisy odnoszą się do programów finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. Zatem ochrona obejmuje środki finansowe oraz środki trwałe i wartości niematerialne i prawne finansowane z dopłat pochodzących z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), czyli o dotacji pochodzących ze źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi, zatem pochodzących m.in. z funduszy europejskich.

Okres trwałości projektu

Środki finansowe oraz majątek powstały w ramach dofinansowania z Unii Europejskiej są chronione od zajęcia w procedurze egzekucyjnej tylko przez określony czas wskazany jako „okres trwałości projektu”. Środki te nie są chronione przed zajęciem ani przed dniem zakończenia projektu, ani po zakończeniu okresu po zakończeniu projektu, wskazanego w umowie dotacyjnej.

Zgodnie z art. 57 rozporządzenia Rady 1083/2006 z 11 lipca 2006 r. ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1260/1999, trwałość projektu to okres, w czasie którego beneficjent nie ma możliwości wprowadzania zasadniczych zmian w ramach dofinansowanego projektu.

Okres trwałości projektu liczony jest od momentu jego zakończenia. Jaki dzień zatem można uznać za dzień zakończenia projektu? Należy przyjąć, że jest to dzień, w którym zrealizowane zostały wszystkie elementy projektu i doszło do przekazania środków na konto firmy – beneficjenta (jeśli płatność odbywa się w transzach, dniem zakończenia projektu będzie dzień przekazania ostatniej transzy).

Okres trwałości projektu jest wskazany w umowie dotacyjnej i nie jest on jednakowy dla każdego realizowanego projektu. Różnice powstają pomiędzy trwałością projektów realizowanych przez firmy mikro, małe i średnie oraz trwałością projektów prowadzonych przez duże przedsiębiorstwa.

W przypadku MMŚP okres trwałości projektów wynosi 3 lata od daty ich zakończenia. W przypadku projektów realizowanych przez duże firmy okres ten wynosi 5 lat od daty ich zakończenia.

Egzekucje ze środków pochodzących z dotacji

Pomimo dość precyzyjnych przepisów zakazujących egzekucji ze środków pochodzących z dotacji, zdarzają się przypadki zajęcia takowych. Egzekucja może mieć miejsce na skutek niedopełnienia obowiązków informacyjnych urzędników –  i wtedy jest to działanie sprzeczne z zapisami Kodeksu postępowania cywilnego lub w wyniku działań beneficjenta przerywającego okres trwałości projektu.

Niekiedy zdarza się, że konto bankowe przedsiębiorstwa zostaje zajęte, mimo że znajdują się na nim środki pochodzące z dotacji unijnych. Ma to miejsce, gdy bank nie poinformuje komornika o tym, że tego rodzaju środki znajdują się na koncie dłużnika. Wbrew pozorom do takiego zajęcia może dojść łatwo, gdyż nie każdy bank ma zwyczaj systematycznego, wnikliwego analizowania wpływów realizowanych na kontach klienta. W podobnej sprawie orzekł Sąd Najwyższy, który w uchwale z 26 lutego 2015 r. (sygn. akt III CZP 104/14) wyjaśnił, że banki mają obowiązek starannego postępowania w sprawach dotyczących ich klientów. Bank powinien kontrolować jakiego rodzaju środki znajdują się na rachunku klienta, a gdy się okaże, że mamy do czynienia z dotacją unijną, powinien niezwłocznie poinformować o tym komornika.

Wyjątek stanowi egzekucja wierzytelności powstałej w związku z realizacją projektu, na który dłużnik otrzymał nowe środki unijne.

Kolejnym przypadkiem, gdy egzekucja ma miejsce i tym razem jest ona przewidziana prawem to sytuacja, gdy beneficjent nie utrzyma trwałości projektu. W takim przypadku beneficjent musi zwrócić dotację, a ochrona przed egzekucją z majątku beneficjenta ustaje.

Znamiennym przykładem działania beneficjenta, który sam doprowadził do prawnie skutecznej egzekucji może być sytuacja, w której w trakcie realizowania projektu, beneficjent odmówił zapłaty zleceniobiorcom, wykonującym zadania zlecone w ramach realizowanego projektu. Jeśli zadania zlecone wykonawcy nie budzą zastrzeżeń i są wykonane zgodnie z zawartą umową, beneficjent nie może odmówić zapłaty za zlecenie tłumacząc, że są mu potrzebne na realizację innych zadań. W takim przypadku wykonawca ma prawo egzekwować należność także przez komornika i będzie to działanie skuteczne, gdyż zakaz egzekucji nie obowiązuje jeśli wierzytelność wykonawcy powstała w związku z realizacją projektu.

Aby uchronić się przed zajęciem środków finansowych, czy też środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych pochodzących z projektów unijnych, należy zatem przykładać wagę do wypełniania procedur i postanowień umowy dotacyjnej, a jednocześnie, w przypadkach egzekucji nie związanej z wierzycielami biorącymi udział w realizowanym przez przedsiębiorcę projekcie, warto upewnić się, czy bank dopełnił obowiązków w zakresie poinformowania komornika o środkach pochodzących z dotacji unijnych na koncie biznesmena.

Jeśli poszukujesz informacji w zakresie finansowania przedsiębiorstw lub obniżenia kosztów prowadzonej działalności gospodarczej to napisz. Postaramy się skutecznie doradzić i zaproponować najlepsze rozwiązanie.